نهج البلاغه ما

بی‌تردید نهج‌البلاغه، جامع‌ترین کتاب پس از قرآن است که می‌تواند راهنمای انسان در تمام ابعاد زندگی به شمار آید و هدایت بشر را در عرصه‌های گوناگون عهده‌دار شود. نهج‌البلاغه، مجموعه‌ گران‌سنگی است که به حق آن را «أخ القرآن [1]:برادر قرآن» نامیده‌اند. در عظمت و شگفتی این اثر جاودانه همین بس که در توصیفش گفته‌اند: «کَلامٌ فَوقَ کَلامِ المَخلوقِ وَ دونَ کَلامِ الخالِق[2]: کلامی که بالاتر از کلام بشر و پایین‌تر از کلام خداوند است». [8]

اگر چه بیش از هزار سال از عمر نهج‌البلاغه می‌گذرد، اما جای بسی تأسف است که این گنجینه ارزشمند و این میراث ماندگار، هنوز در میان شیعیان مهجور مانده و بسیاری از ما دوستان اهل‌بیت: جز آشنایی با نام این کتاب، بهره دیگری از آن نداریم و خود را از دُرّ و مرجان‌های این اقیانوس بیکران محروم کرده‌ایم. آمار انس و ارتباط با نهج‌البلاغه در کشور ما قابل تأمل و تأسف‌بار است؛ به‌ طوری که در یک جامعه آماری با طرح این پرسش که تا کنون چند بار نهج‌البلاغه را به طور کامل خوانده‌اید، روشن شد که از شش هزار نفر، فقط حدود پنج درصد، آن هم تنها یک‌بار نهج‌البلاغه را خوانده‌اند. [۳] این در حالی است که جُرج جُرداق، ادیب و نویسنده مسیحی از کشور لبنان، بیش از دویست مرتبه نهج‌البلاغه را خوانده و در معرفی شخصیت امیرالمؤمنین(ع) به دنیا، کتاب ارزشمند الإمام علی (ع)، صوتُ العدالةِ الإِنسانیة را نوشته است. کتابی که به توصیه آیت‌‌الله ‌العظمی بروجردی; به فارسی ترجمه شد‌ و به جرأت می‌توان آن را یکی از بهترین کتاب‌هایی دانست که تا کنون در این زمینه تدوین شده است. جرج جرداق که خود ادیبی متبحر بوده و با ادبیات عرب آشنایی کامل داشته است، آنچنان مسحور کلمات نهج‌البلاغه می‌شود که در پشت جلد کتابش خطاب به حضرت علی (ع) می‌نویسد: «ای علی! اگر بگویم تو از مسیح بالاتری، دینم نمی‌پذیرد. اگر بگویم او از تو بالاتر است، وجدانم نمی‌پذیرد. نمی‌گویم خدا هستی. پس خودت بگو به ما ای علی! تو کیستی؟». [4]

رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: ما مثل آن بیماری هستیم که نسخه کاملی از یک طبیب حاذق را در جیب خود یا در طاقچه اتاق خود دارد، اما در عین حال لای آن نسخه را باز نمی‌کند و به آن عمل نمی‌کند و از آن بیماری دائماً رنج می‌برد. قرن‌های متمادی نهج‌البلاغه را داشتیم، اما از آن استفاده نکردیم و از معارف آن بهره نبردیم و بیماری‌های فردی و اجتماعی خود را برای خودمان نگه داشتیم. این، آن تأسف و افسوس بزرگی است که هر کس با نهج‌البلاغه آشنا شود، در دلش جا خواهد گرفت. [5]

نخستین پرسشی که درباره ضرورت مطالعه و انس با نهج‌البلاغه مطرح می‌شود، این است که اساساً نهج‌البلاغه چه کاربردی در زندگی امروز بشر داشته و چه مشکلی را از سر راه انسان معاصر بر می‌دارد؟ چرا باید نهج‌البلاغه بخوانیم و با آن مأنوس شویم؟ شاید بهترین پاسخ به این سؤال، جامعیت نهج‌البلاغه در پرداختن به نیازهای مختلف بشر است. نهج‌البلاغه مانند قرآن، یک کتاب سبک زندگی است و جامعه ما همان‌گونه که به آموزه‌های قرآن نیاز دارد، به معارف نهج‌البلاغه نیز محتاج است. مقام معظم رهبری در یکی از بیانات خود می‌فرماید: «نهج‌البلاغه در همه بخش‌هایی که برای یک انسان کامل و برای یک جامعه انقلابی کامل لازم و ضروری است، بهترین و وافی‌ترین مطالب را ارائه می‌دهد». [6]

یکی از ویژگی‌های مهم نهج‌البلاغه که آن را از بسیاری از کتاب‌های دیگر ممتاز کرده، تنوع موضوعاتی است که در آن وجود دارد. این مجموعه غنی با پاسخ به نیازهای مختلف علمی و عملی انسان، توانسته است هدایت بشر را در عرصه‌های گوناگون فردی و اجتماعی بر عهده بگیرد. شاید سرّ اینکه آن را «برادر قرآن» لقب داده‌اند هم در همین نکته نهفته باشد؛ چرا که قرآن نیز که کتاب هدایت بشر است، بر همین اساس نازل شده و هر آنچه را که آدمی برای هدایت، بدان احتیاج دارد؛ در خود جای داده است. برخی بزرگان با غور در این اقیانوس بیکران، نمایی کلی از محتوای غنی این کتاب عرضه کرده‌اند؛ به عنوان مثال استاد شهید مطهری در کتاب سیری در نهج‌البلاغه که الحق و الانصاف از کتاب‌های بسیار مفید در زمینه آشنایی با نهج‌البلاغه محسوب می‌شود، به چهارده موضوع مختلف که در نهج‌البلاغه بیشتر به چشم می‌خورد، اشاره کرده است. برخی از این موضوعات عبارتند از: «الهیات و ماوراءالطبیعه»، «سلوک و عبادت»، «حکومت و عدالت»، «اهل‌بیت و خلافت»، «دنیا و دنیاپرستی»، «دعا و مناجات»، «اصول اجتماع»، «اخلاق و تهذیب نفس» و ... . [7]

با عنایت به این مقدمه تاثیر نهج البلاغه بر زندگی بشر با تاکید بر مولفه های اجتماعی و مناسبات فرهنگی بویژه در جهان امروز از اهمیت فراوان برخوردار است و این همایش به دلیل همین اهمیت  برگزار خواهد شد.