نگاهى به شرحهاى نهج البلاغه (1)
نوشته: دکتر مصطفی بروجردی
مقدمه
نخستین شرح
شرح سید فضل الله راوندى
شرح نهج البلاغه وبرى
معارج نهج البلاغه یا شرح ابن فندق بیهقى
منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغه
حدائق الحقائق فى تفسیر دقائق افصح الخلائق
شرح ابن ابى الحدید
مصباح السالکین
شرح علامه حلى
شرح ابن عتایقى
مقدمه
از زمانى که سید شریف رضى در سال 400 ه ق کار جمع و تدوین نهج البلاغه را به پایان رسانید، تا امروز که بیش از هزار سال از عمر این کتاب شگفت انگیز در حوزه فرهنگ اسلامى مىگذرد، توجه اندیشمندان و معرفت پژوهان رشته هاى مختلف اسلامى از ادب گرفته تا تاریخ، اخلاق، عرفان، حکمت و کلام، سیاست و حکمرانى و مدیریت، به این کتاب به عنوان یکى از مهمترین منابع قابل استناد و قابل تامل جلب شده است.
سنت شرح نویسى بر متون دینى قدمتى طولانى دارد. کتابهاى مقدس ادیان مختلف از سوى عالمان دینى با دقت و تامل مورد بررسى هاى دقیق و موشکافانه قرار گرفته اند. در تاریخ اسلام، پس از قرآن کریم که اصلى ترین و اصیل ترین منبع تمامى مسلمانان بشمار مىرود، تقریبا هیچ کتاب مقدس دیگرى، بسان نهج البلاغه مورد شرح و تفسیر قرار نگرفته است. شارحان با انگیزه هاى گوناگون اقدام به شرح نویسى مىکرده اند: توضیح واژگان دشوار یاب، شرح مبانى کلامى، فلسفى مورد نظر، تحلیل و تبیین حوادث تاریخى که به اجمال ذکر شده اند، ذکر نکات ادبى و بلاغى، استفاده وعظ گونه و اخلاقى از متون دینى و به تعبیرى کمک به گسترش فرهنگ معنوى، نقل و نقد آراء شارحان پیشین، نقد و بررسى اسنادى و اثبات صحت روایات، و حتى اثبات قدرت علمى نویسندگان شرح، در زمره این انگیزه ها به شمار مىروند.
در هر حال، انگیزه شارحان هرچه که بوده یا خواهد بود، ما اکنون وارث انبوهى از شرح هاى گوناگون بر نهج البلاغه هستیم که کم و بیش داراى مزایا و کاستی ها، کژى ها و راستى ها و درستى ها و نادرستى هاست. اما این همه، جزئى از فرهنگ مکتوب اسلامى به شمار رفته و بر ما است که در شناسایى همه - یا اهم آنها - هر چند به اجمال، بکوشیم.
نخستین شرح
